Gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw is het majestueuze monument Kasteel de Haar een zorgenkind geweest. Het kasteel begon scheuren te vertonen omdat de fundering niet stabiel bleek.

Vermoedelijk hebben hierbij verschillende factoren een rol gespeeld. Het kan zijn dat de middeleeuwse fundamenten uiteindelijk toch niet berekend zijn geweest op de enorme opbouw van Cuypers’ kasteelontwerp. Een andere mogelijke oorzaak is de samenstelling van de bodem met klei en zandplaten. Ook zal de ontwikkeling van het nabijgelegen Leidsche Rijn en het aanleggen en verbreden van de snelweg A2, met het bijbehorende graven van de zeer diepe Haarrijnse Plas, niet geholpen hebben.

Daarnaast ontbraken destijds de middelen voor het gewone onderhoud, zoals het schilderen van de luiken, reparaties van de leien daken en onderhoud van het park en de collectie.

Om het kasteel, de andere gebouwen, het park en de collectie in goede conditie te krijgen en te houden, is vanaf het jaar 2001 een omvangrijk restauratietraject gestart.

Restauratie kasteel en bijgebouwen (2001-2020)

In september 2001 is begonnen met de restauratie van de kapel. In de periode 2002 tot en met 2004 volgden in verschillende fasen de bruggen, poorten en kademuren, de tuinornamenten en het stallencomplex aan het Stalplein.

In 2006 is begonnen aan het eerste deel van het kasteel zelf, waarbij de fundamenten van de scheefgezakte Riddertoren werden aangepakt. Van 2006 tot en met 2009 is de buitenschil van het kasteel fasegewijs gerestaureerd.

Ondertussen bleek dat niet alleen de Riddertoren een nieuwe fundering nodig had, maar dat het gehele kasteel en een deel van het Châtelet hier ook niet aan ontkwamen. Hier is in 2008 mee gestart; eind 2009 waren er bijna 500 palen geboord waarmee de fundering van kasteel en Châtelet voltooid was.

In 2010 is gestart met de restauratie van het interieur van het kasteel, waarbij de nadruk lag op het herstel in het souterrain en op de Beletage. Uitgangspunt bij de restauratie was om het huidige beeld van ‘het honderd jaar oude riante buitenhuis’ zoveel mogelijk te bewaren. Na een pauze van enkele jaren vanwege ontbrekende middelen is de interieurrestauratie van het kasteel in 2020 voltooid.

In 2013 en 2014 is ook het Châtelet, het oorspronkelijke gastenverblijf waarin zich nu de kantoren en het familieappartement bevinden, geheel gerestaureerd.
Over de gehele periode van 20 jaar zijn daarmee alle gebouwen en installaties weer in uitstekende staat gebracht.

Park (2006- nog niet voltooid)

Ook voor het park en de tuinen van De Haar is in 2002 een masterplan gemaakt met als doel alles weer in oude glorie te herstellen. In 2006 zijn de paden in het park en het groene gedeelte van het Stalplein helemaal opgeknapt. Daarnaast is in nieuwe bebording voorzien zodat de prachtige plekjes wat dieper in het park ook goed te vinden zijn. In 2008 zijn de Rozentuin en Buxusparterre gerestaureerd. Beide tuinen zijn zoveel mogelijk teruggebracht naar het oorspronkelijk ontwerp uit 1896.

In 2009 is het gebied ‘Limburg’ opgeknapt, helemaal achter in het park, en in 2010 zijn de entree en het Hertenkamp opnieuw aangelegd. Begin 2011 is de Romeinse Tuin gerestaureerd. In 2013 was het Kerkeiland aan de beurt, waarna in 2015 het Grote Cour en de Kippentuin werden gerestaureerd. In 2016 is de laatste stijltuin rond het kasteel opnieuw aangelegd: het Kleine Cour. In 2020 is het Grand Canal van een nieuwe beschoeiing voorzien. De restauratie van het park is daarmee nog niet voltooid; op termijn is het de bedoeling dat ook de overgebleven onderdelen van het Engelse landschapspark worden gerestaureerd.

Collectie (2012 – nog niet voltooid)

De collectie kunstvoorwerpen, meubels, (wand)tapijten en gebruiksvoorwerpen die het interieur van het Kasteel uitmaakt, is eveneens eigendom van Stichting Kasteel de Haar. De collectie bestaat uit diverse door Pierre Cuypers ontworpen meubels, tafelzilver, serviesgoed en een groot aantal kunstvoorwerpen als schilderijen, wandtapijten verzamelingen van glas en porselein en antieke gebruiksvoorwerpen. Met recht kan worden gesproken van een Gesamtkunstwerk, want collectie en kasteel horen bij elkaar; ze zijn grotendeels door dezelfde kunstenaar ontworpen dan wel bijeengezocht.

De collectie is in tenminste twee opzichten voor Nederland van belang, want er is in Nederland geen enkele collectie die op deze manier tot stand is gekomen en al een eeuw als eenheid wordt beheerd en in stand gehouden. De collectie geeft een indringend en indrukwekkend beeld van de manier waarop de kosmopolitische Europese adellijke elite rond het jaar 1900 leefde. Daarnaast zijn onderdelen van de collectie, zoals het familiezilver en andere ontwerpen van Cuypers, 16e-eeuwse Vlaamse wandtapijten, objecten van het hof van de laatste Shogun, en meubilair van internationale firma’s als Maple & Co. en Maison Jansen absoluut uniek voor Nederland.

Veel objecten uit de collectie zijn dringend aan restauratie toe. In Nederland zijn helaas geen subsidies beschikbaar voor collecties die geen Rijkseigendom zijn. Voor de collectie op De Haar is een prioriteitenlijst opgesteld, waarna per object een restauratieplan wordt opgesteld met een kostenraming. Op basis daarvan wordt vervolgens gestart met de fondsenwerving.

Het moge duidelijk zijn dat de doorlooptijd van de restauratie van de collectie, die uit meer dan 5.000 objecten bestaat, zeer lang is. Stichting Kasteel de Haar is daarom op zoek naar structurele middelen om de restauratie van de collectie te kunnen versnellen.

Kosten

De totale restauratie van het kasteel en de bijgebouwen heeft een kleine 40 miljoen euro gekost, waarvan 70% is betaald uit overheidssubsidie (Rijk en Provincie) en 30% uit eigen middelen en enkele bijdragen van de familie Van Zuylen en diverse particuliere fondsen.

De parkrestauratie kostte tot nu toe circa 3 miljoen euro. Omdat voor deze restauraties geen Rijkssubsidieregeling bestaat, heeft de Stichting naar andere middelen gezocht. Met name het VSB Fonds heeft hieraan een zeer grote bijdrage geleverd. Daarnaast hebben het SNS Reaalfonds (nu Fonds 21), de Provincie Utrecht, het K.F. Heinfonds, de Gemeente Utrecht, Prins Bernhard Cultuurfonds, Dioraphte en Stichting Zabawas deze restauraties gesteund.

Onderhoud

In 2013 is Stichting Kasteel de Haar door de Minister van OC&W aangewezen als professionele organisatie voor monumentenbehoud (POM). Stichting Kasteel de Haar behoorde tot de eerste lichting van zeven organisaties in Nederland die dit predicaat ontvingen.
Door middel van de verlening van de POM-status wil het Rijk organisaties die professioneel en met kwaliteit de Nederlandse monumenten beheren, belonen met vertrouwen en met financiële middelen. Dit beleid is onderdeel van de lopende Modernisering Monumentenzorg van het Rijk, die professionele omgang met het erfgoed vooropstelt.

De POM-status leidt ertoe dat er voorrang is bij de toekenning van de onderhoudssubsidie vanuit de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (SIM). Deze subsidie bedraagt 50- 60% van de subsidiabele onderhoudskosten. De resterende 40-50% eigen middelen bekostigt Stichting Kasteel de Haar uit de inkomsten uit het kasteelbezoek.